Tuần trước, khi các ngân hàng bắt đầu giảm lãi suất huy động ngoại tệ thì ngân hàng XYZ bỗng nâng lãi suất tiết kiệm đô la Mỹ vượt hẳn lên trên 6%/năm. Ngay sau đó, ngân hàng này tăng lãi suất tiền gửi không kỳ hạn đối với đồng Việt Nam lên 12%/năm, bỏ xa các tổ chức tín dụng khác.

Nhiều người chợt nhớ lại giữa năm ngoái, ngân hàng XYZ đã từng mua hàng ngàn tỉ đồng trái phiếu Chính phủ. Hồi ấy, họ là một trong những nguồn cầu trái phiếu nhiều nhất. Còn hiện tại thị trường trái phiếu đang lặng như tờ...

Tháng “hạn” của trái phiếu

Ba đợt phát hành trái phiếu chính phủ từ tháng 3-2011 đến nay đều không thành công. Đợt 1 bán được 145/6.000 tỉ đồng, đợt 2 được 139/6.000 tỉ đồng, đợt 3 được 30/3.000 tỉ đồng. Số trái phiếu ít ỏi bán được trong đợt 3 thuộc kỳ hạn 10 năm, lãi suất 11,5%/năm. Đây là mức trần cao nhất của trái phiếu được Bộ Tài chính ấn định trong suốt 18 tháng qua.

Lãi suất tiền đồng đang cao, ít ai còn để ý đến trái phiếu. Muốn kinh doanh trái phiếu phải có cả tiền và hàng (hàng ở đây là trái phiếu). Nhiều tổ chức đang nắm giữ trái phiếu, nhưng tiền thì không có hoặc có không đáng kể. Có tiền đồng cho doanh nghiệp vay hay mang lên thị trường liên ngân hàng kinh doanh lãi suất cao, hà cớ gì phải mua trái phiếu?

“Sóng” đã biến mất khỏi thị trường trái phiếu. Ngay cả những “tay chơi” trái phiếu chuyên nghiệp như Dragon Capital, ACB, Sacombank, Eximbank và những ngân hàng nước ngoài cũng khó tìm kiếm lợi nhuận bởi mua ngay - bán ngay, ăn phí ở giữa chẳng được bao nhiêu. Hơn nữa, thị trường quá nhỏ, có ngày giao dịch chỉ vài chục tỉ đồng, bên mua bên bán “nhẵn mặt” nhau, nên khó tìm phí chênh lệch.

Nguyên nhân chủ yếu khiến giao dịch trái phiếu ảm đạm là do lãi suất tái chiết khấu, lãi suất thị trường mở đã được điều chỉnh lên 12%/năm. Chẳng ai dại gì mua trái phiếu lãi suất 11%/năm để rồi giao dịch trên thị trường mở 12%/năm. Thậm chí 12%/năm cũng không bán được vì không phải cứ đến ngày giao dịch là Ngân hàng Nhà nước (NHNN) đưa tiền đồng ra.

Bởi thế mới có chuyện phải xếp hàng trên thị trường mở để bán trái phiếu (từ “xếp hàng” theo nghĩa đen thực sự). Một số ngân hàng xếp ngay “cục gạch” đăng ký bán khối lượng trái phiếu tương đối lớn cho cả 5-7 phiên trong tháng 4. Tuy nhiên, đăng ký trước cũng chưa chắc bán được. NHNN còn xem xét ngân hàng đó có thật sự cần tiền đồng không, hoặc cần thì cần đến mức nào.

Xoay xở

Những ngân hàng có nguồn tiền đồng dồi dào, có kinh nghiệm buôn bán trái phiếu đang ẩn mình “săn mồi”. Với việc cung tiền đồng đang bị siết chặt và chưa có dấu hiệu nới lỏng, lợi tức trái phiếu sẽ tăng lên trong tương lai gần là điều không phải bàn cãi.

Những ngân hàng như XYZ đã bị cuốn vào vòng xoáy mua trái phiếu phát hành - bán trái phiếu trên thị trường mở - lấy tiền có từ thị trường mở mua tiếp trái phiếu nhằm hưởng chênh lệch lãi suất trái phiếu - lãi suất thị trường mở suốt năm 2010 đang phải trả giá. Điều nguy hiểm là ở chỗ trái phiếu thường có kỳ hạn dài, ít cũng 12 tháng, dài thì 10 năm, nhưng kỳ hạn thị trường mở chỉ 1-2 tuần. Giữa năm ngoái lãi suất trái phiếu phát hành có lúc chỉ còn 9,6-9,7%/năm, nay bán 12%/năm đã lỗ. Mà không bán, lấy tiền đâu trả cho thị trường mở?

Vì thế, ngân hàng XYZ chấp nhận nâng lãi suất huy động tiền đồng không kỳ hạn, chấp nhận cả huy động ngoại tệ lãi suất cao. Có ngoại tệ, họ chấp nhận chuyển đổi sang tiền đồng để đảm bảo thanh khoản. Nghĩa là họ bắt buộc chấp nhận rủi ro tỷ giá, rủi ro mất cân đối vốn huy động đô la Mỹ/tiền đồng và đặc biệt rủi ro kỳ hạn. Đến lúc không thể chấp nhận nhiều hơn nữa, họ đành bán trái phiếu lợi tức cao. Năm 2008 đã có lúc lợi tức trái phiếu lên đến 20-24%/năm và đó là cơ hội cho những ngân hàng “săn mồi”.

Hiện thị trường trái phiếu đang “phô trương” những chiêu xoay xở của cả kẻ mua người bán. Chiêu phổ biến là áp dụng sản phẩm phái sinh (derivatives). Người ta ủy thác cho những “tay chơi” lớn một cục tiền và “tay chơi” có thể mua trái phiếu quốc tế của Việt Nam phát hành ở nước ngoài.

Một số tổ chức cho biết họ được đối tác nước ngoài chào mời mua trái phiếu quốc tế của Vinashin với mức chiết khấu cao so với giá phát hành ban đầu. Một đại diện của Dragon Capital nói họ đang quan sát biến động của trái phiếu Vinashin, hiện giá giao dịch đã thấp hơn năm 2010.