Trung Quốc là quốc gia có nhiều triệu phú nhất thế giới nhưng cũng có tới 700 triệu nông dân. Ở giữa 2 thái cực này là tầng lớp trung lưu “không hạnh phúc” – điều đang tạo nên thách thức không nhỏ về cả kinh tế và xã hội đối với nền kinh tế lớn thứ 2 thế giới.

 

Trong số 3.000 đại biểu tham dự Đại hội đại biểu Nhân dân Trung Quốc (NPC) năm 2013, tỷ lệ người lao động chân tay (blue-collar workers) và nông dân đã tăng từ 8% trong năm 2012 lên 13%. Năm ngoái, số lao động di cư chỉ là 3 và năm nay đã nhảy vọt lên 30. 

 

Theo báo cáo được Bộ Y tế Trung Quốc công bố năm 2011, khoảng 51% người lao động Trung Quốc đang phải chịu đựng môi trường làm việc quá nhiều áp lực. Áp lực đến từ một xã hội thay đổi quá nhanh, cạnh tranh ngày càng khốc liệt, những giờ lao động cực nhọc kéo dài và giá nhà đất thì ngày càng tăng cao. 

 

“Rủi ro lớn nhất trên thế giới chính là khi tầng lớp trung lưu của Trung Quốc không hạnh phúc”, Shaun Rein, giám đốc điều hành của công ty tư vấn China Market Research nhận định. Họ là nhóm người bi quan nhất thế giới. 

 

Rein cũng là tác giả của cuốn sách “End of Cheap China” (Tạm dịch: Trung Quốc giá rẻ chấm dứt). Ông cho rằng những người giàu thực sự có thể sống ở bất cứ nơi đâu. Trong khi đó, tầng lớp trung lưu đã từng hi vọng có nhà có xe và trở nên giàu có nhận ra rằng ước mơ đó không thể trở thành hiện thực. 

 

Chính phủ Trung Quốc đã coi việc giúp đỡ lao động di cư là chính sách ưu tiên. Trong năm 2012, 25 tỉnh thành đã nâng lương cơ bản. Tuy nhiên, lương của quản lý tại các tập đoàn đa quốc gia, công ty tư nhân và công ty nhà nước tăng trưởng rất chậm hoặc gần như không tăng.

 

Ở thời điểm hiện tại, phần lớn dân Trung Quốc là người lao động sống trong các gia đình với thu nhập khả dụng hàng năm vào khoảng 6.000 đến 16.000 USD. Theo hãng tư vấn McKinsey, số tiền này chỉ đủ để trang trải những nhu cầu cơ bản. Số hộ gia đình có thu nhập khả dụng vào khoảng 16.000 đến 34.000 chỉ chiếm 6% số dân ở thành thị. Số hộ có thu nhập từ 34.000 trở lên còn thấp hơn nhiều – 2%. 

 

Theo định nghĩa của Tổ chức Hợp tác và phát triển quốc tế (OECD), tầng lớp trung lưu được định nghĩa là những hộ gia đình với mức chi tiêu hàng ngày vào khoảng 10 đến 100USSD/người (tính theo phương pháp ngang giá sức mua). OCED thừa nhận rằng Mỹ là quốc gia có tầng lớp trung lưu lớn nhất trên thế giới: 230 triệu người – tương đương 73% dân số. Trong khi đó, tầng lớp trung lưu của Trung Quốc hiện đang ở mức 10% dân số và được dự đoán sẽ tăng lên 40% vào năm 2020.

 

Mặc dù các hàng hóa cơ bản ở Trung Quốc có giá khá rẻ, chi phí cho cuộc sống trung lưu ở Trung Quốc không hề rẻ. Một cốc Starbucks được bán với giá 4,81 USD ở Bắc Kinh trong khi giá ở San Francisco và Hồng Kông lần lượt là 3,55 USD và 3,87 USD. Hầu hết hàng hóa được sản xuất ra ở Trung Quốc (trong đó có quần áo và hàng điện tử) và thường đắt đỏ hơn so với ở nước ngoài. Nguyên nhân chính dẫn đến hiện tượng này là do mạng lưới phân phối không hiệu quả.  

 

Tầng lớp trung lưu cũng phải chịu đựng giá nhà đất ở mức cao. Giá thuê nhà trung bình tăng 9% trong tháng 1. Thêm vào đó, những thứ tồi tệ như sữa trẻ em sạch, không khí sạch, trường học chất lượng cao và bệnh viện tư nhân là những thứ xa xỉ và nằm ngoài tầm với của tầng lớp trung lưu. 

 

Thông thường, tầng lớp trung lưu là lực đỡ giúp ổn định một xã hội. Tuy nhiên, tầng lớp trung lưu Trung Quốc đang ngày càng đưa ra những yêu cầu cao hơn về chất lượng cuộc sống.   

 

Chính phủ Trung Quốc cũng nói rằng họ muốn phát triển xã hội với tầng lớp trung lưu chiếm tỷ trọng lớn. Đại hội Đảng lần thứ 18 có kế hoạch đến năm 2020 sẽ tăng gấp đôi tầng lớp trung lưu bằng cách thay đổi mô hình tăng trưởng cũng như hệ thống phân phối thu nhập. Tuy nhiên, họ đang bỏ lỡ thứ gì đó. 

 

Theo Wang Xiaolu, chuyên gia đến từ Quỹ China Reform Foundation, chính phủ Trung Quốc vẫn chưa giải quyết được vấn đề cốt lõi. Nếu như không cải cách hệ thống tài khóa, chính sách đất đai, an sinh xã hội và hệ thống hành chính, Trung Quốc sẽ không thể giải quyết được vấn đề của tầng lớp trung lưu. 

 

Thu Hương