Thế nhưng, tự do hóa lãi suất vẫn còn là mục tiêu phấn đấu, vì thế cả người gửi tiền và doanh nghiệp đang chịu thiệt.

Người vay, gửi cùng bức xúc

Nhiều cán bộ hưu trí vốn chuộng gửi tiền dài hạn để hưởng lãi suất cao đã thất vọng khi không thể tìm ra lãi suất tiền gửi hấp dẫn hơn trong bảng lãi suất tiết kiệm do ngân hàng (NH) niêm yết. Gửi ba tháng hay 12 tháng cũng có lãi suất 10,499%/năm.

Người dân gửi tiền vào NH, dù NH lớn hay nhỏ, cũng chỉ có một mức lãi suất xoay quanh 10,499%/năm. Họ bức xúc sao không có lãi suất cạnh tranh, NH trả lời đã có quy định, niêm yết lãi suất huy động vượt 10,5%/năm sẽ bị NH Nhà nước thanh tra.

Trong một thị trường bình thường, người dân gửi tiền ở NH nhỏ thường có lãi suất cao hơn khi gửi ở NH quy mô lớn. Gửi dài hạn luôn được trả cao hơn gửi ngắn hạn. Khi thể hiện những con số này trên đồ thị sẽ tạo ra một đường biểu diễn lãi suất có uốn lượn vì thế được gọi là đường cong lãi suất. Sẽ có vấn đề nếu đường biểu diễn là một đường thẳng.

Trong năm 2009, trần lãi suất huy động không quá 10%/năm, vì thế đường biểu diễn lãi suất là đường thẳng xoay quanh 9,99%/năm. Còn hiện nay, trần lãi suất huy động là 10,5%/năm, NH phải ép lãi suất ở mức 10,499%/năm.

Nếu người gửi tiền khó chịu về trần lãi suất thì người vay tiền lại rơi vào nghịch lý là vay vốn lãi suất rẻ nhưng lại không rẻ. Lãi suất ghi trên hợp đồng vay vốn là 12%/năm theo đúng quy định về trần lãi suất cho vay nhưng phải trả thêm phí, cộng lại ngoài 16%/năm. Người vay tiền bức xúc, NH trả lời nếu vay theo lãi suất 12%/năm thì không có tiền để cho vay.

Với người đi vay tiền, họ chỉ có một lựa chọn là trả thêm phí để có được vốn. Còn nếu đòi được vay theo đúng trần lãi suất thì hồ sơ nằm đấy sẽ giải quyết sau. Người vay cũng không thể mang hồ sơ đi NH khác vì ở đó cũng “thấp thoáng” có thu phí.

Ngân hàng cũng kêu

Tình trạng thu phí diễn ra ở các NH cổ phần, việc này đang làm méo mó môi trường kinh doanh khi doanh nghiệp dân doanh phải vay vốn với lãi suất cao hơn của các tập đoàn, doanh nghiệp nhà nước. Các NH thương mại nhà nước không dám trả thêm khi huy động vốn vì thế cũng không cần thu phí khi cho vay. Thế nhưng, đâu phải ai cũng vay được của các NH này. Phần lớn tập đoàn, tổng công ty nhà nước đang giao dịch với các NH thương mại nhà nước. Còn doanh nghiệp vừa và nhỏ, doanh nghiệp có vốn dân doanh lại đang vay tại NH cổ phần.

NH cũng có tâm tư riêng khi họ không được công khai lãi suất thực trả cho người gửi tiền và thu đủ lãi của người vay tiền. Bức bối vì trần lãi suất huy động, một số NH đã linh hoạt bằng cách trả thêm cho người gửi dưới nhiều hình thức như khuyến mãi, thưởng tiền mặt, tặng quà... Có NH bạo gan hơn khi thương thảo mức lãi suất tiền gửi với khách hàng.

Thế nhưng, dù khuyến mãi, tặng thưởng hay thương thảo lãi suất..., những khoản trả thêm này NH không được gọi đúng tên của nó là lãi suất. Dù rằng khoản lì xì, thưởng tiền... cũng được tính như lãi suất là theo tỉ lệ phần trăm trên tiền gửi và tính theo tháng. NH đã trả thêm cho người gửi tiền, nhưng khi cho vay lại phải phù phép để thu đủ chi phí mà họ đã bỏ ra.

Không ít lãnh đạo NH thương mại nhà nước đang lo lắng vì họ đang cho vay quá rẻ. Đó là mảnh đất màu mỡ để tiêu cực phát sinh. Vay ở NH cổ phần lãi suất và phí là 16-18%/năm. Vay của NH thương mại nhà nước là 12%/năm. Người vay sẵn lòng chung chi một khoản cho nhân viên NH thương mại nhà nước để được vay theo kiểu đôi bên cùng có lợi.

Thiệt cho nền kinh tế

Trần lãi suất không chỉ gây thiệt cho người gửi, khó cho người vay mà hệ quả là làm méo mó thị trường, vô hiệu hóa khả năng cạnh tranh của từng NH và cuối cùng là tắc vốn.

Người gửi tiền khi nhìn vào con số 10,499%/năm đã hình thành tâm lý lãi suất sẽ còn tăng, từ đó tính toán không có lợi cho hoạt động huy động vốn của NH. Họ có đủ lý lẽ để kỳ vọng lãi suất sẽ tăng thêm. Khi mọi người cùng kỳ vọng lãi suất còn tăng thì họ chỉ gửi ngắn hạn, để còn cơ động chuyển sang gửi lãi suất cao khi NH tăng lãi suất. Nền kinh tế sẽ bị thiệt khi nguồn vốn gửi ở NH chỉ là ngắn hạn.

Còn lúc này doanh nghiệp đang khó vay vốn, cơ hội kinh doanh trôi qua. Trần lãi suất vốn được xây dựng để bảo vệ người vay nay đang có chiều hướng ngược lại: làm khó người vay!