Vào tháng 11/2009, sau 9 tháng duy trì chính sách tiền tệ nới lỏng, NHNN đã phát tín hiệu sẽ thay đổi và chuyển từ chính sách tiền tệ nới lỏng sang chính sách tiền tệ chặt nhằm kiểm soát giá trị đồng VND do vào thời điểm đó đã xuất hiện những dấu hiệu của việc mất kiểm soát. Ngoài ra, điều này còn nhằm ngăn chặn lạm phát tăng cao. Chính sách tiền tệ thắt chặt đã được áp dụng kể từ thời điểm trên, và giờ đây khi giá trị đồng VND đã ổn định hơn, chúng tôi cho rằng chính sách tiền tệ có thể sớm được nới lỏng trở lại.

NHNN có ba chế độ chính sách cơ bản để kiểm soát nền kinh tế và đạt được những mục tiêu của mình. Chúng tôi xin đưa ra lý thuyết về các chế độ chính sách của NHNN như sau:

Xanh – Khi tăng trưởng được coi là ưu tiên hàng đầu thì chính sách tiền tệ sẽ ở chế độ “bật đèn xanh”. Tăng trưởng tín dụng sẽ được thúc đẩy và hạn chế duy nhất là huy động vốn có thể tăng trưởng bao nhiêu (nói cách khác là ngân hàng chỉ cần giữ tỷ lệ vốn huy động/vốn cho vay trong phạm vi cho phép); cung tiền sẽ được mở rộng và dư thừa so với nhu cầu để đạt được tốc độ tăng trưởng GDP nhất định; lãi suất được duy trì ở mức thấp bằng với mức lạm phát dự phòng. Thông thường với chế độ chính sách này, tăng trưởng tín dụng sẽ trên 25% với tăng trưởng cung tiền cũng ở xấp xỉ. Hoạt động nghiệp vụ thị trường mở cũng thể hiện sắc thái của chính sách nới lỏng, lãi suất ổn định hoặc giảm và thanh khoản trong hệ thống ngân hàng ở mức cao. Mức tăng CPI theo tháng dưới 1%. Thị trường chứng khoán tăng điểm. Giai đoạn này thường kéo dài từ 6 - 12 tháng.

Vàng – Chế độ chính sách này thường được sử dụng sau một thời gian khá dài thực hiện chế độ chính sách “bật đèn xanh”. Bắt đầu có những áp lực xuất hiện trong hệ thống. CPI tăng và mức tăng có thể đạt trên 1%/tháng. Vấn đề tỷ giá sẽ trở nên bất ổn hơn do thâm hụt thương mại bắt đầu tăng và nguồn cung VND dẫn đến lạm phát dự báo tăng. Các nhà đầu tư do lo ngại rủi ro đối với đồng VND sẽ chuyển từ VND sang USD hoặc vàng, khiến đồng VND trên thị trường tự do bị trượt giá so với USD. Chênh lệch tỷ giá trên thị trường tự do và tỷ giá chính thức có thể sẽ ngày càng mở rộng. Và khi đó, NHNN sẽ buộc phải hành động. Chính sách tiền tệ sẽ được thắt chặt dần theo các giai đoạn; thanh khoản sẽ giảm do NHNN rút tiền về qua thị trường mở; tăng trưởng tín dụng sẽ giảm và việc cho vay sẽ trở nên khó khăn hơn trước. Tại thời điểm này, NHNN có thể sẽ sử dụng các biện pháp nhằm đưa tỷ giá thị trường tự do về sát với tỷ giá chính thức thông qua việc giảm giá đồng tiền hoặc mở rộng biên độ tỷ giá chính thức. Điều này cho thấy đây là giai đoạn mà các biện pháp chính sách được thực hiện mạnh nhất, trong đó NHNN thắt chặt thanh khoản nhằm đưa giá trị đồng VND về phạm vi nhất định. Giai đoạn này có thể kéo dài khoảng 3 tháng cho đến khi sự cần bằng được thiết lập trở lại.

Đỏ - Nếu chế độ chính sách “bật đèn vàng” không phát huy được tác dụng hoặc nếu có dấu hiệu lạm phát sẽ tăng mạnh thì NHNN có thể sẽ bắt buộc phải dùng đến chế độ chính sách “bật đèn đỏ”. Trong kịch bản sắc thái chính sách này, mức tăng CPI theo tháng sẽ trên 1% trong nhiều tháng và đồng VND có dấu hiệu bị mất giá mạnh. Các nhà đầu tư chuyển hết tài sản bằng đồng VND sang vàng hoặc USD. NHNN sẽ phản ứng bằng cách thắt chặt tín dụng. Khuynh hướng tăng trưởng tín dụng sẽ đảo ngược do hoạt động cho vay của các ngân hàng sẽ đột ngột bị ngừng trệ. Thanh khoản sẽ bị rút khỏi hệ thống ngân hàng thông qua nhiều biện pháp như: tăng dự trữ bắt buộc; tiền được hút về qua thị trường mở; tín phiếu kho bạc được phát hành và một chu kỳ tăng lãi suất nhằm ngăn chặn lạm phát sẽ bắt đầu. Bên cạnh đó, NHNN cũng sẽ có biện pháp kiểm soát giá trị đồng VND; tương tự như trong trường hợp áp dụng chế độ chính sách “bật đèn vàng”, chỉ khác là các biện pháp sẽ được thực hiện quyết liệt hơn. Giai đoạn này thường kéo dài từ 3 -6 tháng.

NHNN đã thực hiện chính sách tiền tệ “bật đèn xanh” từ quý 1 cho tới quý 4 năm ngoái. Hiện tại, chính sách tiền tệ “bật đèn vàng” đang được áp dụng. Tuy nhiên, do tình hình hiện tại không còn căng thẳng nên theo chúng tôi, có nhiều khả năng chính sách “bật đèn xanh” hay chính sách ưu tiên tăng trưởng sẽ được áp dụng sau đó. Không giống như năm 2008, phản ứng về mặt chính sách của NHNN lần này nhanh hơn.

Và nếu có sự thay đổi đột ngột trong chính sách thì sự thay đổi đột ngột đó là do khó khăn trong việc thực hiện dung hòa các mục tiêu. Nếu quá tập trung vào tăng trưởng tín dụng thì giá trị đồng VND sẽ giảm và sẽ xuất hiện nguy cơ lạm phát cao. Việc hãm phanh đối với tăng trưởng tín dụng quá nhanh đồng thời thực hiện việc thắt chặt tín dụng sẽ ảnh hưởng tiêu cực tới tăng trưởng. Kết quả là các chu kỳ chính sách tiền tệ tại Việt Nam có khuynh hướng khá ngắn với mỗi giai đoạn trong một chu kỳ (được biểu hiện thông qua 3 màu xanh, đỏ, vàng) trung bình chỉ kéo dài từ 6 - 12 tháng, trong đó giai đoạn “bật đèn xanh” hay giai đoạn ưu tiên tăng trưởng thường kéo dài nhất, từ 9 - 12 tháng. Sau đó sẽ là giai đoạn thực hiện chính sách “bật đèn vàng” và thậm chí là “bật đèn đỏ” và giai đoạn này kéo dài từ khoảng 3 - 6 tháng.

Hiện tại đã có một dự thảo luật được đưa ra tại Quốc hội, theo đó cho phép NHNN hoạt động độc lập hơn và xác định rõ ràng hơn vai trò của cơ quan này. Giả sử dự thảo luật này được thông qua vào năm sau, thì sớm nhất cũng phải đến năm 2012 nó mới có hiệu lực. Khi luật này được thực thi, chu kỳ chính sách sẽ kéo dài hơn khi nền kinh tế đã lớn hơn và ngân hàng trung ương có thêm quyền để có thể có những biện pháp can thiệp nhanh hơn. Nhưng đồng thời, việc điều hành chính sách tiền tệ cũng sẽ được chia sẻ giữa NHNN và các cơ quan khác như Hội đồng tư vấn tiền tệ quốc gia.