Những bất đồng về quan điểm giữa cổ đông lớn là CTCP Leadvisor Capital Management và HĐQT của CTCP Xây dựng 565 (NSN) xung quanh vấn đề bầu thành viên HĐQT độc lập không điều hành có lẽ sẽ rất khó được giải quyết, nếu không có sự nhân nhượng trong quan điểm của các bên. Một trong những nguyên nhân quan trọng nhất dẫn đến mâu thuẫn này chính là việc thiếu các quy định đầy đủ về thành viên HĐQT độc lập.

Trên thực tế, Điều lệ mẫu cho các công ty niêm yết quy định, HĐQT các DN này phải có tối thiểu 1/3 các thành viên HĐQT là thành viên HĐQT độc lập không điều hành. Tuy nhiên, thành viên HĐQT độc lập không điều hành là gì? Điều kiện ứng cử thành viên HĐQT độc lập không điều hành (ngoài việc phải có nhóm cổ đông sở hữu đáp ứng đủ điều kiện giới thiệu) thì những quy định khác đều không được đề cập.

Đến thời điểm này, Quy chế quản trị cho các công ty niêm yết trên các Sở GDCK là văn bản duy nhất có định nghĩa về thành viên HĐQT độc lập. Theo đó, thành viên HĐQT độc lập là thành viên HĐQT không phải là giám đốc hoặc tổng giám đốc, phó giám đốc hoặc phó tổng giám đốc, kế toán trưởng và những cán bộ quản lý khác được HĐQT bổ nhiệm hoặc cổ đông lớn của công ty đề cử. Tuy nhiên, để thành viên HĐQT độc lập thực sự độc lập, cần phải đáp ứng các điều kiện gì, thì lại chưa được nhắc tới.

Như trường hợp của Công ty 565, Chủ tịch HĐQT cho rằng, sau khi bầu thành viên HĐQT mới, Công ty có thể sẽ tái cơ cấu bộ máy lãnh đạo, và như thế, thời điểm bầu HĐQT, các thành viên HĐQT đều có thể coi là độc lập. Một câu hỏi được đặt ra là: nếu Điều lệ không quy định cụ thể hơn, thì tại thời điểm bầu HĐQT, ứng viên vị trí thành viên HĐQT độc lập không điều hành vẫn đang điều hành, nhưng được “hứa hẹn” sau đó sẽ thôi điều hành trực tiếp, thì có được coi là đủ điều kiện độc lập không? Liệu khi đó, tính độc lập của các thành viên này trong HĐQT có được như những gì các nhà xây dựng văn bản pháp quy kỳ vọng?

Với gần 1.000 công ty niêm yết trên hai Sở GDCK, Điều lệ mẫu đang được áp dụng rộng rãi. Tuy nhiên, ngoại trừ điều lệ của nhóm các ngân hàng thương mại quy định khá chặt chẽ điều kiện ứng cử vị trí thành viên HĐQT độc lập, thì hầu hết các DN niêm yết còn lại đang giữ nguyên Điều lệ mẫu làm Điều lệ cho mình.

Hiện tại, đang có sự phân nhóm khá rõ ràng trong quy định về thành viên HĐQT độc lập tại Việt Nam. Nếu ở các NHTM, thành viên HĐQT độc lập không phải là người sở hữu cổ phần của ngân hàng, không tham gia điều hành trong vòng 3 năm gần nhất, không có liên hệ sở hữu với cổ đông lớn, không có mối liên hệ lợi ích nào khác, ngoại trừ thù lao HĐQT với ngân hàng, thì ở một số DN khác, thành viên HĐQT độc lập thậm chí chính là nhân viên hoặc  trưởng, phó phòng/ban, miễn là vị trí này không cần HĐQT chỉ định.

Lẽ đương nhiên, khi anh là nhân viên, lại kiêm luôn cả một chân trong HĐQT, thì yêu cầu anh phải độc lập, khách quan là điều... xa xỉ. Và hệ quả phát sinh là, vai trò của thành viên HĐQT độc lập không điều hành rất khó được phát huy, bởi yếu tố lợi ích nhóm, sự chi phối của bộ phận còn lại trong HĐQT. Khi đó, lợi ích của các nhóm cổ đông nhỏ lẻ bên ngoài còn lại sẽ rất khó được bảo vệ.