Ủy quyền cho nhân viên môi giới giao dịch là lựa chọn của nhiều nhà đầu tư (NĐT) trên sàn chứng khoán hiện nay. Đây cũng chính là nguyên nhân dẫn đến các vụ kiện tụng giữa công ty chứng khoán và NĐT. Tuy nhiên, rủi ro từ việc ủy quyền này không chỉ dừng ở đó.

Môi giới... tự quyết

Vụ "lệnh ma" (NĐT khẳng định không đặt lệnh nhưng tài khoản vẫn giao dịch hàng chục lệnh mua chứng khoán) tại Công ty cổ phần chứng khoán Âu Việt chưa kịp nguội, thị trường lại nóng lên bởi câu chuyện "lệnh ma" ở Công ty cổ phần chứng khoán Đại Việt. NĐT khẳng định không đặt lệnh nhưng tài khoản cá nhân vẫn giao dịch thường xuyên. Hậu quả là NĐT này có nguy cơ thiệt hại hàng tỉ đồng. Vụ việc chưa rõ ai đúng ai sai. Tuy nhiên, xuất phát của hầu hết các vụ việc này đều là do NĐT ủy quyền cho người môi giới giao dịch. Có thể nói, rủi ro của việc ủy quyền cho nhân viên môi giới giao dịch là hết sức lớn, gây thiệt hại hàng tỉ đồng cho NĐT. Thậm chí, có thể biến NĐT thành con nợ.

Câu hỏi đặt ra là, tại sao các nhân viên môi giới, những người được NĐT tin tưởng, được khách hàng chia lợi nhuận (tỷ lệ phổ biến là 3:7, nhà đầu tư 7, môi giới 3 nhưng cũng có không ít trường hợp NĐT sẵn sàng "cưa" đôi) khi thắng lại "hại thân chủ" của mình như vậy. Một người môi giới chuyên nghiệp tại TP.HCM phân tích, các nhân viên môi giới ở công ty chứng khoán đều bị áp lực về doanh số, tiền lương, thậm chí tiền thưởng nếu thắng... Do đó, vì lợi ích của mình họ sẵn sàng đẩy "thân chủ" vào vùng rủi ro. Ban đầu họ giao dịch theo "lệnh" của NĐT. Nhưng sau khi đã quen, lại bị áp lực về doanh số, nhiều người môi giới tự ý mua - bán mà không cần ý kiến của "thân chủ" bởi nếu lãi thì được chia thưởng, còn lỗ thì vẫn đạt doanh số. Còn NĐT phải chịu hoàn toàn nếu người môi giới thua lỗ. Tuy nhiên, đây mới chỉ là rủi ro ban đầu.

Theo ông Lê Đạt Chí, chuyên gia chứng khoán tại TP.HCM, nguy hiểm hơn là trường hợp nhân viên môi giới lạm dụng ủy quyền của NĐT để tư lợi thông qua việc làm giá. Đơn cử như dùng tiềm lực tài chính của khách hàng để đẩy giá cổ phiếu hoặc dùng lượng cổ phiếu của khách hàng để dìm thị trường nhằm đè giá chứng khoán để gom hàng với giá mình muốn. Điều này hoàn toàn có thể thực hiện được bởi đa số các khách hàng VIP, tiềm lực tài chính cực lớn được nhân viên môi giới "chăm sóc" kỹ. Ở cấp độ cao hơn, họ có thể sử dụng đòn bẩy tài chính để giao dịch thay cho khách hàng. Như vậy, nguy cơ càng cao và rủi ro càng lớn.

Lỏng lẻo tín dụng chứng khoán

Theo quy định hiện nay, giao dịch chứng khoán không có sản phẩm vay nợ. Tuy nhiên, hầu hết các công ty chứng khoán đều thực hiện sản phẩm này cho khách hàng của mình. Theo tiết lộ của một chuyên gia phân tích của một công ty chứng khoán tại TP.HCM, hạn mức tín dụng mà một nhân viên môi giới chứng khoán có thể thực hiện còn lớn hơn giám đốc chi nhánh của một ngân hàng. Ở công ty chứng khoán L, hạn mức tín dụng của nhân viên môi giới cấp thấp cũng lên tới 6 - 7 tỉ đồng. Người môi giới toàn quyền phân bổ hạn mức tín dụng cho khách hàng của mình. Có thể do thân, sơ; do tỷ lệ hoa hồng; hoặc do cấp độ VIP của khách hàng (đo bằng khả năng tài chính). Điều này cũng tiềm ẩn đầy rủi ro bởi việc phân bổ hạn mức tín dụng không thể theo cảm tính kiểu này. Hầu hết các công ty chứng khoán đều không giám sát việc này mà để tự nhân viên môi giới quyết định. Đặc biệt, quy trình cấp tín dụng ở các công ty chứng khoán hiện nay cực kỳ lỏng lẻo, không tuân thủ quy định nào. Đơn cử một khách hàng vay vốn ngân hàng, dù có thế chấp nhưng có một khoản nợ chưa trả hoặc trả trễ hẹn hoặc có một "lý lịch vay nợ" không tốt thì khả năng vay vốn ngân hàng là cực kỳ khó khăn. Ngân hàng nào cho vay các trường hợp này coi như là chấp nhận rủi ro, là xé rào, làm chui. Trong khi đó, ở công ty chứng khoán thì ngược lại, một nhân viên môi giới cũng có thể trình lãnh đạo công ty chứng khoán để khách hàng vay 5 tỉ - 10 tỉ dễ dàng. Cũng chính bởi sự lỏng lẻo, dễ dàng này, các nhân viên môi giới hiện nay hoàn toàn tự ý trong việc cấp tín dụng.

Từ đây dẫn tới các hiểm họa khôn lường từ việc ủy quyền cho nhân viên môi giới. Ông Lê Đạt Chí phân tích, theo Luật Chứng khoán, ủy quyền trong chứng khoán là giao dịch mua - bán và nhận tiền thay (nếu có) cho NĐT trong giao dịch chứng khoán. Nhưng vay nợ là một hoạt động khác, không nằm trong phạm vi ủy quyền mà nhân viên môi giới thực hiện. Tuy nhiên, rất nhiều người môi giới khai thác tối đa việc ủy quyền, tự đứng ra vay nợ và sau đó tự giao dịch bằng tài khoản cá nhân được ủy quyền. Chỉ đến khi xảy ra chuyện, NĐT mới ngã ngửa không hiểu mình vay tiền từ bao giờ, giao dịch từ bao giờ... để ôm cục nợ hoặc cục lỗ. Với mức vay nợ lên tới hàng chục tỉ, rủi ro phá sản, trở thành con nợ... khi thua lỗ là điều không quá xa khi NĐT ủy quyền toàn bộ cho môi giới trong việc giao dịch chứng khoán của mình.

Các vụ tranh cãi, kiện tụng giữa NĐT và công ty chứng khoán ngày càng xảy ra nhiều hơn. Có vụ tự giải quyết êm thấm giữa 2 bên, có vụ đưa nhau ra tòa hiện chưa có hồi kết. Tuy nhiên, nếu quản lý theo kiểu như nói trên thì nguy hiểm, rủi ro và các vụ kiện sẽ còn dài. Đặc biệt, rủi ro tín dụng của công ty chứng khoán là vô cùng lớn.