Tuy nhiên, sau khi đã đổ vốn vào dự án, lợi thế này cũng nhanh chóng mất dần và họ sẽ phải đối mặt với những rủi ro từ thay đổi chính sách, nạn quan liêu…

Báo cáo nghiên cứu chính sách USAID/ VNCI-VCCI, số 17 cho thấy 48% nhà đầu tư nước ngoài (NĐTNN) coi yếu tố bất ổn kinh tế vĩ mô là một trong ba rủi ro chính mà họ lo ngại gặp phải tại Việt Nam. 36% NĐTNN coi đây là rủi ro lớn nhất. Trong khi đó, rủi ro hợp đồng được nhiều DN liệt kê là mối quan ngại lớn thứ 2 (14% NĐT hoặc 29% phản hồi). Tiếp theo đó là rủi ro chính sách (11% NĐT hoặc 22% phản hồi). Rủi ro lao động thường liệt kê là mối quan ngại chính thứ 3 (11% NĐT hoặc 27% phản hồi).

Trong khi các DN đa phần đều cho rằng, rủi ro kinh tế vĩ mô là một trong 3 rủi ro lớn nhất thì đánh giá đối với các rủi ro chính sách và rủi ro lao động lại có sự khác biệt. Nếu 78% DN tham gia điều tra tại Bà Rịa - Vũng Tàu đều cho rằng chính sách là một trong 3 rủi ro chính thì ở Long An, chỉ có 11% đồng thuận với quan điểm này. Ngược lại, 98% DN Long An cho rằng một trong 3 rủi ro hàng đầu mà họ gặp phải là rủi ro lao động, thì chỉ có 29% DN ở Hà Nội cùng cảm nhận.

Đối với những rủi ro về thu hồi đất, rủi ro hợp đồng và rủi ro tham nhũng, sự khác biệt giữa các tỉnh tuy có ít hơn nhưng vẫn là khá lớn. 42% DN ở Bắc Ninh cho rằng rủi ro thu hồi đất là rủi ro hàng đầu. Còn DN tại Tây Ninh (78%) và Long An (79%) bày tỏ quan ngại về các rủi ro hợp đồng nhiều nhất.

Làm gì để ứng phó với các rủi ro này. Quan sát cho thấy, đặc điểm rõ nhất trong mối quan hệ giữa DN FDI và chính phủ nước sở tại là sự chuyển dịch ưu thế trong thương lượng.

Trước khi thực hiện một dự án, NĐT chiếm ưu thế lớn trong đàm phán với chính phủ nhờ công nghệ và lượng vốn mà họ hứa hẹn sẽ mang đến. Tuy nhiên, sau khi đã đổ vốn vào dự án, lợi thế này cũng nhanh chóng mất dần và họ sẽ phải đối mặt với những rủi ro từ thay đổi chính sách, nạn quan liêu…

Để đương đầu với những vấn đề này, các DN FDI trên thế giới phải sử dụng nhiều chiến lược khác nhau. Bên cạnh việc thay đổi cách thức gia nhập thị trường (mô hình liên doanh thay vì 100% vốn đầu tư nước ngoài), DN còn có thể sử dụng công nghệ không thể sao chép hoặc mở rộng mạng lưới sản xuất phức hợp của mình trên nhiều quốc gia khác nhau.

Theo đó, một sản phẩm hoàn chỉnh không thể sản xuất tại một nhà máy duy nhất. Cả hai chiến lược này để giúp cho cơ sở sản xuất trở nên có ít giá trị hơn khi bị thu hồi.

Vậy ở Việt Nam các NĐT hiện ưa thích áp dụng chiến lược nào hơn cả?! Khảo sát 50% số NĐT, được biết, liên doanh với DN địa phương được coi là một trong những chiến lược giảm thiểu rủi ro quan trọng nhất. Những NĐT không thể áp dụng phương thức này sẽ áp dụng 3 phương thức khác. Trước tiên, họ sẽ chỉ giải ngân một phần vốn đầu tư cho đến khi cảm thấy thật sự tin tưởng vào quy định chính sách trong nước của địa phương đầu tư (25% DN lựa chọn phương án này).

25% DN khác đang vận hành chuỗi cung ứng quốc tế tự bảo vệ mình bằng việc sản xuất những bộ phận chính của sản phẩm ở nước ngoài và vận chuyển tới Việt Nam khi cần. Áp dụng cách tiếp cận này sẽ giảm thiểu rủi ro trực tiếp, bởi vì hoạt động của nhà máy hoặc DN tại nước sở tại sẽ trở thành vô giá trị nếu như thiếu những cấu phần chính này.

Như vậy, DN sẽ tránh bị rủi ro khi bị thu hồi đất, thậm chí là rủi ro tham nhũng nếu các chi nhánh của họ có thể tự sản xuất được những hàng hóa trung gian độc quyền. Chiến lược đa dạng hóa rủi ro trong một chuỗi cung ứng này cũng là một trong những lý do khiến DN nước ngoài không sản xuất công nghệ cao ở Việt Nam.

Bên cạnh đó, nhiều DN FDI tại Việt Nam sử dụng mua bảo hiểm rủi ro từ các cơ quan nhà nước tại nước xuất xứ hoặc từ nhà cung cấp tư nhân. Trong nhiều năm qua, ngành bảo hiểm rủi ro này đã phát triển nhanh chóng vì NĐT luôn tìm cách tận dụng lợi thế tăng trưởng tại các thị trường mới nổi.

Thực tế này cho thấy để thu hút đầu tư vào các cấu phần sản xuất cao cấp tại Việt Nam, các nhà hoạch định chính sách cần phải nỗ lực hơn trong việc giảm thiểu những rủi ro này cho DN FDI. Những nỗ lực không chỉ từ Chính phủ mà còn từ các cấp chính quyền địa phương, với những chính sách hóa giải những cảm nhận rủi ro của NĐT.

Theo Hoàng Tiên